YARA İYİLEŞMESİ

Konuyu Oyla:
  • Derecelendirme: 2.41/5 - 17 oy
  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
YARA İYİLEŞMESİ
#1

Yara ve İyileşmesi

Op. Dr. A. Sinan Mengi

Vücudumuzuntüm yüzeyini kaplayan derinin bütünlüğünün bozulmasına yara adıverilir. Yara iyileşmesi ise yaralanmaya karşı oluşan bir savunmamekanizmasıdır.

Yarakenarlarının cerrahi olarak veya bantlarla karşılıklı getirildiğitemiz, iltihapsız bir yara minimal doku kaybı ile iyileşir ve bunabirincil yara iyileşmesi denir. Yara kenarlarının karşılıklıgetirilemediği,doku kaybı olan , iltihaplı yaralar ise ikincil yaraiyileşmesi ile iyileşir. İkincil yara iyileşmesi ile iyileşen yaralardaiyileşme sonrası daha çok iz kalmaktadır.

Birincil yara iyileşmesi:

Temel olarak 3 basamaktan oluşur.
1-Erken dönem cevabı
2-Epitel yenilenmesi
3-Cilt altı dokularının tamiri

Erken dönem cevabı 2 kısma ayrılır

Kılcaldamarların cevabı: Yaralanma sonucu oluşan kanamaya ilk cevap damarbüzüşmesidir 5-10 dakika sürer.Bu sırada aktive olan pıhtılaşmamekanizması,trombositler (kan pulcukları) yardımı ile pıhtı oluşur.

Damarbüzüşmesini takiben damarlarda genişleme oluşur ve kılcal damarlarıngeçirgenliği artar.Beyaz kürecikler yapışkan bir hal alır ve 30-60dakika içinde toplar damarların çeperi bu hücrelerle kaplanır.Kırmızıküreciklerde rulo oluşturarak cevaba katılırlar.

Hücresel cevap:Yaralanmadan sonraki 4-5 'nci günlerde kollajen sentezlenir.Kollajenlifleri yara kenarları arasında yapıştırıcı gibi davranır.Yaranın yeniyapısını,dayanıklılığını sağlar.Kollajen sentezinin artmaya başladığı5'nci günde yara gerçek gerilim kuvvetinin ancak %10'una sahiptir.Bukuvvet 6 'ncı haftada % 60'a çıkar,maksimuma ise ancak 6 'ncı aydaulaşır.

Epitelyenilenmesi: Yaralanmanın 24-36 'ncı saatleri arasında epiteluzantıları ince hücreler şeklinde yaranın derinliklerine ilerler.Buhücreler canlı ve ölü kollajeni birbirinden ayırarak yara üzerindekikabuğu yukarı ve dışa doğru iter.Derinin en üst tabakası olanepidermisin tam kat iyileşmesi sonucunda ortamda hücrelerin fazlaolması nedeniyle yeni epidermis normalden daha kalın olabilir.

Ciltaltı dokuların tamiri: İyileşme dokusu granüler ve pemberenklidir.Granüller yeni oluşmuş kapiller damar oluşumlarıdır ve çokkolay kanarlar.Yeni damarların çeperleri içindeki sıvı ve kırmızıküreciklerin damar dışına sızmasına izin veren bir yapıda olduğu içinyeni iyileşme dokusu şiş (ödemli) yapıdadır.

Kollajenfibriller yapıda olduğundan çekme kuvvetine direnç gösterir.Yaraiyileşmesinde önemli olan kollajen tipleri Tip 1-2-3'tür.Bu kollajenlertüm vücut kollajeninin % 95'ini oluşturur.


İkincil yara iyileşmesi

Dokukaybı olan yaralanmalarda daha fazla hücre ve doku ölümü olacağındandaha şiddetli iltihabi reaksiyon gözlenir.Şiddetli iltihabi reaksiyonsonucu iyileşme dokusunda büyük olacak ve sonuçta yara büyük vedeformite yaratan bir iz ile iyileşecektir.

Birincilve ikincil yara iyileşmesi arasındaki en önemli fark yaranın büzüşmesi(kontraksiyonu)dir.Büzüşme kollajen liflerin kısalması ile oluşur.

Yara iyileşmesini etkileyen faktörler:

1-Lokal Faktörler
a-Yeterli kan desteği mutlak gereklidir.
b-İltihap oluştuğu zaman hem yara iyileşmesini geciktirir hem de daha büyük ve deforme bir iz oluşmasına neden olur.
c-Hareketkısıtlılığı:Yara bölgesinin erken hareketi yaraya ek bir stresgetireceğinden yara dudaklarını bir araya getirmeye çalışan kollajenmiktarının artması ve sonuçta büyük iyileşme dokusunun oluşmasına nedenolur.
d-Yabancı cisim:İltihabi reaksiyonu ve fagositlere bağlı makrofaj sistemini aktive ederek yara iyileşmesini engeller.
.e-Radyasyon:Yara iyileşmesini geciktirir.Önceden radyasyon almış bir dokuda da yara iyileşmesi gecikir.

2-Sistemik Faktörler
a-Metabolik Faktörler rotein eksikliği,C ,A vitamini,çinko eksikliği yara iyileşmesini geciktirir.
Şeker hastaları enfeksiyona daha yatkındır.
Kortikosteroidler yara iyileşmesini geciktirir.
b-Sitostatik ilaçlar:Kanser tedavisinde kullanılan bu ilaçlar yara iyileşmesini geciktirir.
c-Yaş:Rahimdekifetuslar üzerinde yapılan çalışmalar fetal ciltte skar oluşmadığınıgöstermiştir.Bunun nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte fetal deridebulunan özel Growth Faktörünün veya yüksek miktardaki kollajenin nedenolduğu tahmin edilmektedir.
9-25 yaş arası cilt sağlıklı ve iyileşme hızlı olduğu halde skarlar kırmızı,ciltten kabarık ve geniştir.
50 yaşından sonra ise yara yavaş iyileşir ancak skar dokusu daha az gelişir(Fizyolojik cevaplar yavaşlamıştır)

Yara iyileşmesinin komplikasyonları:

A- Yaranın açılması:Aşırıyara gerilimi,yara üzerine uygulanan mekanik stresler ve metabolikdurumun zayıflığı (Protein,A,C vitamini eksikliği vb.)sonucu oluşur.

B- Hipertrofik skar ve keloideridenkabarık bir görüntüsü olan bu skarlar travma sonrasında aşırı iyileşmedokusu yapımından kaynaklanır.Kalın kollajen lifleri içerirler.Daha çokyüz (çene) boyun,göğüs,omuzlar ve sırt ile diz ve dirseklerde oluşurlar.

Hipertrofikskarda ve keloidde yara iyileşmesinin ikinci fazında emilmesi gerekeniyileşme dokusu büyümeye devam eder.Kollajen miktarı fazla değildirancak Tip 3 kollajen miktarı fazladır.

Kollajençapraz bağlarının yapısı bozulmuştur.Bunun nedeni genetikfaktörler,lokal faktörler veya immünolojik faktörler olabilir.

Hipertrofikskarlar birkaç yıl içinde deri ile aynı seviyeye gelebilirken keloidlerorjinal yara boyutlarından daha büyük boyutlara ulaşır ve ömür boyukalırlar.

C- Büzüşme: El ayası ve ayak tabanında daha çok oluşur.Yara büzüşmesini oluşturan hücrelerin aşırı çalışması sonucu oluşurlar.

D- Kanserleşme:Kuralolarak yeniden epitel oluşumunun uzadığı tüm yaralar kanserleşme riskigösterir.Bu süre radyasyona bağlı skarlarda 12-24 ayda başlarken yanıkyaralarında 30 yıla kadar uzar.Mekanik zedelenmeye bağlı olanlarda isebu sürenin tahmin edilmesi çok güçtür.


Yeni oluşmuş yara tedavisinde bilmemiz gerekenler:

Eskibilgilerimizin aksine yaralanma sonucu oluşan kabuklar artık yaraüzerinde bırakılmamakta aksine yara yüzeyinin kabuksuz (kabuk yarakenarlarının temasını engelleyerek nedbeyi arttırmaktadır) ve nemliolması tercih edilmektedir.

Buise vazelin ve antibiyotikli bir pomad ile sağlanabilmektedir)Yaraiyileşmesi sonrası o bölgenin güneş ışınlarından korunması çokönemlidir bunun için yüksek faktörlü güneş koruyucu kremlerkullanılmalıdır.

Oluşanbir kesinin tamirinde derinin cerrahi olarak dikilmesi,bantlarlayapıştırılmasının yanısıra kullanılmakta olan yeni bir yöntemde ciltyapıştırıcılarıdır.Bu maddeler 10 gün sonra kendiliğinden çözülmektedir.

Eski bir yara izine neler yapılabilir:

Cerrahi yaralar,suçiçeği,akne(sivilce), yanık sonrası oluşan izlere çeşitli yöntemlerle çözüm bulunmaya çalışılmaktadır.

Akne (sivilce) izleri: Oluşan iz derin çukur şeklinde ise cerrahi olarak çıkarılıp yara tekrar dikilebilir.

Orta derece derinlikteki izler zımparalama (dermabrazyon)yöntemi ile tedavi edilir.
Küçük akne izlerinde özel bir iğne ile izi zemine bağlayan fibröz kollajen bantların kesilmesi yöntemi kullanılabilir.
Yüzeyelakne izleri için kimyasal soyma (chemical peeling) veya fiziksel soyma(lazer) işlemleri uygulanabilir.Küçük ve yüzeyel akne izleri kollajenile doldurulabilmektedir.

Su çiçeği izleri: Kişinin kendinden alınan yağ transferi yapılabilmektedir.Yukarıda sayılan yöntemlerde uygulanabilir.

Hipertrofik skar:Hipertrofik skarlar oluşmaya başladığında üzerine uygulanacak silikonjel uyguladığı basınç ve elektrostatik etki ile 3-4 ay sonra kollajenliflerin azalmasını ve mevcut liflerin yara kenarlarına paraleldizilmesi sonucu daha az kırmızı ve sağlam deriden daha az kabarık biriz oluşmasını sağlar.Lazer kollajen miktarını azaltıp yeni dokuoluşumunu hızlandırmaktadır.

Akutyanık sonrası oluşan deri kaybı yara iyileşmesindeki en ciddiproblemlerdendir. Biyomühendisler sağlam deriden alınan küçük parça ileyeni deri oluşturmayı başarmışlardır. Bunun için genellikle sünnetderisi kullanılmakta ve oluşturulan yeni deri ile vücut yüzeyikaplanmaktadır. Oluşan yeni derideki Growth faktör yeni hücreleri yarabölgesine çekmekte ve hücre bölünmesi ve yara iyileşmesi için gereklimaddelerin oluşumu sağlanmaktadır.

Bu deri büyüme özelliğine sahiptir ve yeni kan damarları ve pigment hücreleri ile sağlam dokuya benzerlik sağlar.
İnsan kadavrasından alınan deride bu işlem için kullanılan malzemelerden biridir.

Yeni oluşmuş bir yaranın bakımı için neler yapılmalıdır:

1-Yarayı sabunlu su,oksijenli su,serum fizyolojik ile temizleyin
2-Antibiyotiklikrem sürün ve yarayı kapalı tutun.(Unutmayın ki kremler yarayı nemlitutar ve yeni hücrelerin yara bölgesine gelmesini sağlar.)Kuru pansumanve açık kabuklu yaradan kaçının
3-Pansumanı günde 1 kez değiştirin
4-Güneşten en az 6 ay kaçının
5-Sabırlı olun (Yara iyileşmesinin 1 yıla kadar uzadığını unutmayın)
6-Kırmızı,kabarık ve ağrılı skarlarda doktora başvurun.
Bul
Cevapla

Konu Araçları
Konuyu Paylaş :  
Konunun Linki :  
BBKodu :  
Konu Araçları :

Hızlı Menü:


Konuyu Okuyanlar: 1 Ziyaretçi