20-02-2007, Saat: 2:12
(Son Düzenleme: 18-08-2008, Saat: 20:51, Düzenleyen: arachnanthe.)
EDEBİYAT EĞİTİMİ VE GÜNLÜK HAYAT
(Edebiyat, Okuma ve Yazma Eğitimi için Tavsiyeler)
Edebiyat eğitiminde amaç, öğrencilere bilgi edindirmenin yanı sıra okuma, yazma, konuşma ve dinleme eğitimi de vermektir. Bu sayede bireylerde sanatsal ve estetik bir beğeni çizgisi yaratmak mümkündür.
Edebiyat eğitimi ile birlikte iki tür yaşantı ortaya çıkar: Olumlu Yaşantı, Olumsuz Yaşantı.
OLUMLU YAŞANTI: Tartışmaya dayalı dersin heyecan ve zevki, öğrencinin kendisini ifade ettiği ders, sınıfça canlandırılan bir tiyatro sahnesi, şiir okuyan Edebiyat öğretmeninin etkileri, ...
OLUMSUZ YAŞANTI: Tatil dönüşlerinde karşılaşılması muhtemel “Tatilde neler okudunuz?” sorusu, Divan edebiyatı metinlerinin anlaşılma zorluğu, aruz vezni, dil bilgisi-nin ürkütücü çokluğu, Edebiyat öğretmeninin hiçbir öğrenciye söz hakkı vermeden konuşması veya sadece metin okutması, ...
Oysa edebiyat dersinin yaşantısal etkileri vardır. Ezbere dayalı bilgiler kısa sürede unutulur; yaşama bağlı bilgiler ise sürekli kullanıldıkları için günlük hayatta bireyler üzerinde daima etkilidir.
EDEBİYAT EĞİTİMİ İÇİN TAVSİYELER
TAVSİYE 1: Şiire dayalı metinler işlenirken, hangi akıma veya döneme dahil olursa olsun amaç, metindeki duygu ve imge dünyasını kavramak olmalıdır. Şiirdeki ifadeler ve sanatlar; günlük ifadelerle, çağdaş Türk şiiri ve Divan Edebiyatı şiir örnekleriyle karşılaştırmalı olarak ele alınmalıdır.
Meselâ; Nedim’in “Şu sırma saçlara birden sarıldı sevdalar” dizesiyle benzer duyarlılığı taşıyan Çağdaş Türk şiiri örnekleriyle karşılaştırılabilir. Cemal Süreya’nın “Ben nice gözle nice denizle nice gazelle / rimle gördüm rimle bildim rimle yaşadım seni” dizeleriyle başlayan çağdaş gazeli, Divan şiirinin gazelleriyle karşılaştırılabilir. Çağdaş bir naat olan Yağmur ile Su Kasidesi karşılaştırılabilir.
TAVSİYE 2: İşlenen konuyla ilgili film, tiyatro, konser, kitap fuarı, imza günü, söyleşi, dinleti vs. etkinliklerden öğrencilerin haberdar edilmesi gerekir. Hatta mümkünse bu etkinliklere öğrencilerle birlikte katılmak bu etkiyi daha da artıracaktır.
TAVSİYE 3: Karşılaştırmalı metin okumaları yapılmalıdır. Bu, birkaç şekilde yapılabilir:
I. Film – Tiyatro – Kitap Karşılaştırması: Meselâ; “Çalıkuşu” romanı ile filmi dil ve estetik açısından karşılaştırılabilir. (Küçük Ağa, Minyeli Abdullah, ...)
II. Kitap – Kitap Karşılaştırması: Meselâ; Çehov’un Martı’sı ile Richard Bach’ın Martı’sı karşılaştırmalı olarak okutulabilir. Tanpınar’ın Beş Şehir’i ile R.Nuri’nin Anadolu Notları okutularak karşılaştırılabilir.
III. Kısa Yazı ve Metin Karşılaştırması: Meselâ; aynı konuda değişik gazete ve dergilerde değişik yazarlara ait makale, fıkra ve denemeler okutularak karşılaştırılabilir. Tanıyacakları yeni ve farklı yazarlar öğrencilerde okuma isteği ve çabası doğmasında da etkili olacaktır.
TAVSİYE 4: Öğrencilerin kendi evlerinde ve sınıflarında kütüphane oluşturma ve bu kütüphaneleri kullanma alışkanlığı kazanmalarını sağlamalıdır. Bunun için özellikle okul kütüphanesi tanıtılmalı, çevredeki ve ildeki kütüphaneler hakkında bilgi vermelidir.
TAVSİYE 5: Öğrencilerin süreli yayın ( günlük, aylık, haftalık, vs.) takip etme alışkanlığı kazanmasını sağlamalıdır. Edebiyat dergilerinin alınmasını, okunmasını ve tanıtımlarının yaptırılmasını Edebiyat öğretmeni sağlamalıdır. Bu arada farklı öğrencilere farklı gazete ve dergilerdeki farklı köşe yazılarını arşivleme çalışması yaptırılabilir.
OKUMA EĞİTİMİ İÇİN TAVSİYELER
“Büyük şiirler için büyük dinleyiciler gerekir.”
Sir Walt WHITMAN
Dünya literatüründe “etkin okur kimliği” oluşturmaya yönelik altı ilke:
SOR : Okurken sorular sor; karakterlerle, olayla, duygularla ilgili sorular sor!
BELİRLE: Kelimelerin anlamlarını belirlemeye çalış!
DİNLE : Müzikaliteyi yakala; vezni, kafiyeyi,…dinle! Metnin ritmini duy!
ÖZETLE : Metnin hikâyesini özetle!
AÇIKLA : Metni kendi sözlerinle açıkla!
BURAYA GETİR : Detayları bir araya getir ve metnin ne söylemek istediğini bul!
* Etkin okuma kimliği bir seferde değil, zamanla, yavaş yavaş, sabırla ve sürekli çabayla oluşturulabilecek bir kimliktir. Fakat bir kez kazanıldıktan sonra da kişinin yaşamının olağan bir parçası hâline gelen ve bir daha bırakılmayan bir özelliktir. Bu arada okuma sabrını da öğrencilere aşılamalı ve geliştirmelidir.
BUNUN İÇİN:
1. Öğrencilerin okumayı öğrenmelerini sağlamalıdır.
Yani öğrencinin eline 4 ciltlik Savaş ve Barış’ı vermeden önce onların bu okuma için birikim, sabır ve enerji bakımından hazırlığını sağlamak gerekir. Bu da okuma alışkanlığında ve sevgisinde düğümleniyor.
Meselâ; Agatha Christie ve James Bond gibi polisiye roman düşkünlerine Dostoyevski’nin Suç ve Ceza’sı ile Budala’sını okutmak kolay olacaktır. Aynı şekilde popüler aşk romanları okumaya meraklı öğrencileri Madam Bovary’ye, Kamelyalı Kadın’a veya Anna Karenina’ya yönlendirmek zor olmasa gerek.Stephan King’in korku romanlarını okuyan bir öğrenciye Zola’nın Therese Raquin’inin okutulması zor değildir.Çünkü önemli olan bir yerden başlamaktır.
R.Nuri bir yazısında şöyle der:
“Niye kitap okumuyorlar, demek, niye piyano çalmıyorlar, demek gibi bir şeydir. Kafayı kitap okumaya alıştırmak, parmakları piyano çalmaya alıştırmaktan kolay değildir. Ona göre yetişmek, hazırlanmak lazım gelir…”
2. Okuma alışkanlığından sonra kazandırılması gereken davranış Hızlı Okuma Teknikleri’nin öğretilmesidir.
YAZMA EĞİTİMİ İÇİN TAVSİYELER
“Yazma süreci, yazmayla değil, yazmayı düşünmekle başlar.”
Peshe KURİLOFF
Yazma Eylemine Girişmede Temel İlkeler:
1. Doğru ve sağlam cümle yapısına, yazım ve noktalama kurallarına dikkat etmek.
2. Bir konuyla ilgili olarak akla gelen düşünceleri not etme ve sonra da üzerinde düşünüp seçme, düzeltme.
3. Yalın fakat güçlü ve derinlikli edebî örnekler okumak ve okutmak; bu metinlerdeki edebî ve estetik tadı hissetmeye çalışmak.
4. Kişilere, onların da yazabileceklerini hissettirmek, onlara yazma güveni aşılamak. Hatta meşhur yazar ve şairlerin çocukluk hâtıraları anlatılıp mümkünse ilk karalamaları öğrencilere gösterilmesi yerinde olur.
TAVSİYE 1: Sınıfa getirilecek bir tabloya, fotoğrafa, bibloya, poster, afiş, panoya… ad verdirme çalışması yapılabilir.
TAVSİYE 2: Reklam metinleri üzerinde çalışılabilir. Bunun için önce herkesin ortak bir nesnenin reklamını yapmasına, sonra da herkesin kendi seçtiği nesnelerin reklamını yapmasına yönelik çalışılabilir.
TAVSİYE 3: Yine sözcüklere yönelik bir çalışma olarak, birbiriyle ilgisiz gibi görünen sözcüklerin özgün, estetik ifadeler halinde birleştirilmeleri istenebilir.
Meselâ; “Yıldız – ekmek” bağdaştırması : “Yere saçtığı ekmek kırıntılarıyla besler gibi martıları, gökyüzüne saçılmış yıldızlarla besledi yüreğini."
Bu bağdaştırmalar daha fazla sayıda sözcük verilerek de yapılabilir.
TAVSİYE 4: Edebi bir metinden alınan uzun bir cümlenin sadece temel ifadeleri verilerek, cümleyi genişletme ve aslı ile karşılaştırma çalışması yapılabilir.
Meselâ; “Bir mendil kokusu fırladı.”
“Şişman boyacıdan çıkan ter kokusu bir ara eksilir gibi olurken bu sefer de Mihal Usta’dan bir kapanık oda, öksürük, yıkanmamış eski bir mendil kokusu fırladı.” (Sait Faik ABASIYANIK)
TAVSİYE 5: Gazeteden, dergiden kesilen bir fotoğraftaki kişiye, kişilere veya bir ayrıntıya dair öykü yazdırma çalışması yapılabilir.
TAVSİYE 6: Sınıfta okunacak ve öğrencilere yazılı olarak da verilebilecek bir şiire öykü yazdırma çalışması yapılabilir. (Kaynak: İyi ve Doğru Yazma Usulleri, F.Abdullah TANSEL)
TAVSİYE 7: Bir öykünün başı veya kilit noktası verilip, öykünün tamamlanması istenebilir. Daha sonra çalışmaya konu olan asıl metin okunarak karşılaştırılabilir.
TAVSİYE 8: Bir an’ın, bir olayın, bir durumun farklı bakış açılarından ve birden çok kere yazılması çalışması yapılabilir. Meselâ; bir düğünün anne açısından, baba açısından, damat açısından, gelin açısından, ... hissedilme durumu anlattırılabilir.
TAVSİYE 9: Aynı olayın ya da durumun 4 temel anlatım biçimi (açıklama-tartışma-betimleme-öyküleme) ile ayrı ayrı yazılması istenebilir.
TAVSİYE 10: Edebî bir metindeki –sırasıyla- zamirler, sıfatlar ve zarflar çıkarılarak boşlukların uygun türdeki sözcüklerle doldurulması ve daha sonra orijinali ile karşılaştırılması istenebilir. (Kaynak: İyi ve Doğru Yazma Usulleri, F.Abdullah TANSEL)
TAVSİYE 11: Paragraf oluşturma çalışmaları yapılabilir. Yani üniversite sınavında çıkmış olan bir paragraf sorusunun seçenekleri ve doğru cevabı verilir; bu doğru cevaba göre edebî ve estetik değerli bir paragrafın oluşturulması ve daha sonra bu paragrafın orijinali ile mukayese edilmesi istenebilir.
Meselâ; anafikir, başlık, anlatım tekniği, sorunun cevabı olan parça, …
Bu çalışma dilbilgisi ve ses bilgisi konularıyla ilgili olarak da yaptırılabilir.
SONUÇ:
* Edebiyat eğitimini dersliğin sınırlarından çıkarıp hayata geçirmek ve birkaç yıllık eğitimin etkilerini sürekli ve kalıcı kılmak için, kuramsal bilgiden uygulamaya doğru değil, uygulamadan kuramsal bilgiye doğru gitmek en etkili ve verimli yoldur. Ancak bu sayede öğrencinin “yaparak-yaşayarak” öğrenmesi ve öğrendiklerini hazmedip kalıcı kılması sağlanabilir.
* Sadece ders kitaplarındaki metinlerle sınırlı kalmayıp, bunların dışında da zevkli, nitelikli diğer edebî örnekler seçilip öğrencilerle paylaşılmalıdır.
EN ÖNEMLİSİ:
Öğrencilerin Edebiyatın zevkli, renkli, çekici bir dünya olduğunu hissetmeleri, kendi kabiliyetlerinin farkına varmaları, hayal güçlerinin sınırlarını zorlayarak üretmeleri, kendilerini en iyi şekilde ve en doğru, en güçlü estetik ifadelerle anlatabilmeleri ve yaşamı kavrayabilmeleri için onlara fırsat verilmelidir.
ÇÜNKÜ:
Edebiyat eğitimini derslikten günlük hayata taşımada amaç; yazarlar yetiştirmek değil, düşünen, düşündüklerini ifade edebilen ve üreten, genç, sağlam kuşaklar yetiştirmektir.
“ Sanat eğitiminden amaç daha çok ’iyi sanat eseri’ meydana getirmek değil, daha iyi insanlar ve daha iyi toplumlar meydana getirmektir.”
Herbert READ
EDEBİYAT, OKUMA VE YAZMA EĞİTİMİ İÇİN KAYNAKLAR
İyi ve Doğru Yazma Usulleri I, II, III (F.Abdullah TANSEL, Kubbealtı Vakfı Yayınları)
Yazma Eylemi (Ferit EDGÜ)
Okuryazarlık – Sözcükleri ve Dünyayı Okuma (Paulo FRETRE, çev: Serap AYHAN, İmge Kitabevi)
Sözlü ve Yazılı Anlatım (Beşir GÖĞÜŞ, Anadolu Ü. AÖF Yayınları)
Okuma Uğraşı (Akşit GÖKTÜRK, İnkılap Kitabevi)
Anadili ve Yazın Öğretimi (Julia MARSHALL, çev: Cahit KÜLEBİ, Başak Yayınları)
Sözlü ve Yazılı Anlatım Tekniği (Emin ÖZDEMİR, Hacettepe Ü. Yay.)
Okuma Sanatı (Nasıl Okumalı, Neler Okumalı) (Emin ÖZDEMİR, Varlık Yayınları)
Okuma ve Metin İnceleme (Emin ÖZDEMİR, Anadolu Ü. AÖF. Yay.)
Sözlü ve Yazılı Anlatım Sanatı – Kompozisyon (Emin ÖZDEMİR, Remzi Kitabevi)
Yazma Sanatı (Emin ÖZDEMİR, Varlık Yayınları)
Okumak, Anlamak ve Yorumlamak (Yılmaz ÖZBEK, Gündoğan Yay.)
İnsan Açısından Edebiyat (Nermi UYGUR, Remzi Kitabevi)
Yazar Olmak (Dorothea BRANDE, çev: Mustafa YILDIRIM, Ötüken Yayınları)
Hazırlayan : Kadir ERDAL